|
Ako ste ikad pogledali
u nocno nebo, vjerojatno ste primjetili da nisu sve zvijezde
iste boje. Vega i Sirius su izrazito bijele zvijezde, Capella
je, kao i naše Sunce, �ute boje, a Antares i Betelgeux
su crveni. O cemu ovisi koje je zvijezda boje? Zacudili bi
se što se sve mo�e saznati o zvijezdi samo iz njene boje...
Boju zvijezde uzrokuje njena površinska temperatura. Temperatura pak ovisi
o masi i starosti zvijezde. Naše Sunce, na primjer, ima površinsku
temperaturu od oko 5600 K, zbog cega emitira najviše �ute svijetlosti.
Prema boji, ali i prema još nekim svojstvima, zvijezde mo�emo podijeliti
na tipove W, O, B, A, F, G, K, M, R, N i S. Zvijezde tipova W, O, A i B su
uglavnom bijele ili blago plave, zvijezde tipa F su blago �uckaste, tipu G
pripadaju �ute zvijezde, K narancaste, a ostalim crvene zvijezde. Crvene zvijezde
su najhladnije (oko 2500 - 3500 K), a temperatura raste prema zvijezdama tipa
W. Te su zvijezde rijetke, a površinska im temperatura mo�e doseci 80000
K. Razni tipovi zvijezda imaju i razlicite spektre. Oni su jedan od glavnih
izvora podataka o zvijezdama. Za one koji neznaju, spektar zvijezde se može
snimiti pomocu uredaja koji se zove spektrograf i on tada pokazuje razlicite
tamne i svijetle linije koje karakterizirju pojedine elemente. Vruce i mlade
zvijezde kojima je glavni izvor energije fuzije vodika u helij, imat ce izra�ene
karakteristicne linije ta dva elementa. Zvijezde srednjih tipova imaju mnogo
linija te�ih elemenata, a crvene zvijezde (koje su prema zvjezdanim mjerilima
stare zvijezde) imaju puno linija koje odgovaraju molekulama kao što je
titanijev oksid.
 |
primjer H-R dijagrama: vidljiv je glavni
niz, crnim slovim su ozna�ene neke vrste zvijezda, a bijelo
neke poznatije zvijezde (Mislav Balokovi�) |
|
Drugo va�no obilje�je
zvijezde je njen luminozitet. On je, u odredenom omjeru, jednak
apsolutnoj magnitudi zvijezde. Naše je Sunce, što
se luminoziteta tice, negdje u sredini. Postoje zvijezde kao
Eta Carinae koja je 6 milijuna puta sjajnija od Sunca, a i
sitni crveni patuljci koji imaju 1/20000 Suncevog luminoziteta.
Odnos luminoziteta i površinske temperature napravili
su 1908. danski astronom Ejnar Hertzprung i amerikanac Henry
Norris Russell, pa se po njima taj dijagram naziva Hertzprung
- Russellov (HR) dijagram. Njegova va�nost u astrofizici je
neprocjenjiva. Kada se na njega nanesu poznate zvijezde dobiva
se oblik Y nakošen prema desnom donjem kutu. Liniju koja
gornji lijevi kut povezuje sa donjim desnim nazivamo glavni
niz. Negdje na sredni glavnog niza nalazi se i naše Sunce.
U gornjem desnom uglu nalaze se "hladni" crveni
divovi i superdivovi sa promjerima do 1000 puta vecim od Suncevog.
Suprotno njima, ispod glavnog niza, nalaze se mali, ali masivni
i vruci, bijeli patuljci. Osim luminoziteta i temperature (odnosno
tipa), na dijagram se pod odredenim kutem mogu nacrtati i linije
radijusa zvijezde. Postoji i podjela prema radijusu, a ona
glasi: superdivovi, divovi, subdivovi, patuljci i subpatuljci.
Prema toj podjeli Sunce spada u patuljke, Capella u divove,
Betelgeux u superdivove, itd. Mjerenje radijusa je vrlo komplicirano
jer su zvjiezde vrlo udaljene i za to su potrebni vrlo osjetljivi
uredaji. Navest cu kao primjer SUSI, stelarni interferometar
u Sidneyu koji mo�e izmjeriti debljinu vlasi kose udaljene
100 km.
Mislav Balokovi�, < 1.2.2004.
|
