o nama
  tko smo mi
  aktivnosti
  oprema
 
amaterska astronomija
 za početnike
 promatranje
 astrofotografija
 projekti i mjerenja
 recenzije opreme
 
svemir
 sunčev sustav
 duboki svemir
 istraživanja
 
zanimljivosti
  jeste li znali?
  astro humor
  ankete
 
galerija slika
 phobos
  naše astrofotke
 sunčev sustav
 duboki svemir
 ostalo
 
arhiva
 rječnik
 popis članaka
 stare novosti
 stare slike tjedna
 download
 
linkovi
 hrvatske stranice
 strane stranice
 
< zvijezde >
osnovno o zvijezdama

 

      Ako ste ikad pogledali u nocno nebo, vjerojatno ste primjetili da nisu sve zvijezde iste boje. Vega i Sirius su izrazito bijele zvijezde, Capella je, kao i naše Sunce, žute boje, a Antares i Betelgeux su crveni. O cemu ovisi koje je zvijezda boje? Zacudili bi se što se sve može saznati o zvijezdi samo iz njene boje...

      Boju zvijezde uzrokuje njena površinska temperatura. Temperatura pak ovisi o masi i starosti zvijezde. Naše Sunce, na primjer, ima površinsku temperaturu od oko 5600 K, zbog cega emitira najviše žute svijetlosti. Prema boji, ali i prema još nekim svojstvima, zvijezde možemo podijeliti na tipove W, O, B, A, F, G, K, M, R, N i S. Zvijezde tipova W, O, A i B su uglavnom bijele ili blago plave, zvijezde tipa F su blago žuckaste, tipu G pripadaju žute zvijezde, K narancaste, a ostalim crvene zvijezde. Crvene zvijezde su najhladnije (oko 2500 - 3500 K), a temperatura raste prema zvijezdama tipa W. Te su zvijezde rijetke, a površinska im temperatura može doseci 80000 K. Razni tipovi zvijezda imaju i razlicite spektre. Oni su jedan od glavnih izvora podataka o zvijezdama. Za one koji neznaju, spektar zvijezde se može snimiti pomocu uredaja koji se zove spektrograf i on tada pokazuje razlicite tamne i svijetle linije koje karakterizirju pojedine elemente. Vruce i mlade zvijezde kojima je glavni izvor energije fuzije vodika u helij, imat ce izražene karakteristicne linije ta dva elementa. Zvijezde srednjih tipova imaju mnogo linija težih elemenata, a crvene zvijezde (koje su prema zvjezdanim mjerilima stare zvijezde) imaju puno linija koje odgovaraju molekulama kao što je titanijev oksid.

primjer H-R dijagrama: vidljiv je glavni niz, crnim slovim su označene neke vrste zvijezda, a bijelo neke poznatije zvijezde (Mislav Baloković)

      Drugo važno obilježje zvijezde je njen luminozitet. On je, u odredenom omjeru, jednak apsolutnoj magnitudi zvijezde. Naše je Sunce, što se luminoziteta tice, negdje u sredini. Postoje zvijezde kao Eta Carinae koja je 6 milijuna puta sjajnija od Sunca, a i sitni crveni patuljci koji imaju 1/20000 Suncevog luminoziteta. Odnos luminoziteta i površinske temperature napravili su 1908. danski astronom Ejnar Hertzprung i amerikanac Henry Norris Russell, pa se po njima taj dijagram naziva Hertzprung - Russellov (HR) dijagram. Njegova važnost u astrofizici je neprocjenjiva. Kada se na njega nanesu poznate zvijezde dobiva se oblik Y nakošen prema desnom donjem kutu. Liniju koja gornji lijevi kut povezuje sa donjim desnim nazivamo glavni niz. Negdje na sredni glavnog niza nalazi se i naše Sunce. U gornjem desnom uglu nalaze se "hladni" crveni divovi i superdivovi sa promjerima do 1000 puta vecim od Suncevog. Suprotno njima, ispod glavnog niza, nalaze se mali, ali masivni i vruci, bijeli patuljci. Osim luminoziteta i temperature (odnosno tipa), na dijagram se pod odredenim kutem mogu nacrtati i linije radijusa zvijezde. Postoji i podjela prema radijusu, a ona glasi: superdivovi, divovi, subdivovi, patuljci i subpatuljci. Prema toj podjeli Sunce spada u patuljke, Capella u divove, Betelgeux u superdivove, itd. Mjerenje radijusa je vrlo komplicirano jer su zvjiezde vrlo udaljene i za to su potrebni vrlo osjetljivi uredaji. Navest cu kao primjer SUSI, stelarni interferometar u Sidneyu koji može izmjeriti debljinu vlasi kose udaljene 100 km.

Mislav Baloković, < 1.2.2004.

osnovno o zvijezdama

home

hrvatski

slika tjedna
U ovoj rubrici donosimo vam svaki tjedan (ili tako nešto) sliku koja nam je zapela za oko te kratki opis onoga što vidite. Sve stare slike tjedna možete naći u arhivi.
 
karte neba
Što gledati ovaj mjesec? Skinite karte neba za bilo koji puni sat, popis zanimljivih objekata i bacite se na promatranje!
 
resursi
 
povezano
  • promatranje golim okom
  • spektroskopija